W dniach 21-22 września 2022r. w Atenach odbyło się 5 Międzynarodowe Spotkanie "Redukcja Szkół Tytoniowych, Innowacyjne produkty, badania, polityka", organizowane przez SCOHRE (Międzynarodowe Stowarzyszenie Kontroli Palenia i Redukcji Szkód). Polskie Towarzystwo Zdrowia Publicznego reprezentował na konferencji prof. Andrzej M. Fal - Prezes Zarządu Głównego.
Podczas sesji dyskutowano o tym, w jaki sposób ekonomia zdrowia może przyczynić się do kształtowania polityki oraz o tym, czy polityka rządowa może wykorzystywać podatki lub inne narzędzia finansowe do zmiany zachowań konsumentów i zachęcania ich do zastępowania uznanych, wysoce szkodliwych produktów.
Czy rządy powinny być bardziej proaktywne w poszukiwaniu polityki redukcji szkód? Czy istnieje potrzeba harmonizacji podatków od wyrobów tytoniowych? Czy tradycyjne i innowacyjne produkty są ekonomicznymi substytutami dla podatnika? Czy można wykorzystać opodatkowanie do zmiany zachowań? Czy narzędzia podatkowe i cenowe mogą wspierać przejście z tradycyjnych papierosów na wyroby THR? Jak wygląda równowaga ekonomiczna, kiedy ludzie są nakłaniani do zmiany na papierosy, a nie do rzucenia palenia? Czy przejście na niepalne wyroby tytoniowe może zmniejszyć wydatki na zdrowie?
Profesor Andrzej Fal, jako moderator, rozpoczął dyskusję od zwrócenia uwagi na konflikt interesów w ekonomii zdrowia związanej z tytoniem - wydatki na zdrowie z powodu chorób związanych z paleniem tytoniu wynoszą w Polsce (przed pandemią) 7-8 miliardów złotych rocznie, a dochody z akcyzy i podatku VAT od wyrobów tytoniowych to około 23 miliardy. Prof. Emanuele Bracco zgodził się, że istnieją dwa rodzaje konfliktu interesów: między dochodami pochodzącymi z akcyzy a kosztami negatywnych skutków zdrowotnych; oraz kontrast między efektami krótkoterminowymi i długoterminowymi - jeśli ludzie rzucą palenie lub zastąpią papierosy mniej szkodliwymi nawykami, nastąpi natychmiastowa utrata dochodów, podczas gdy korzyści zdrowotne pojawią się w ciągu następnych dziesięcioleci. We Włoszech rząd nałożył podatek na nowatorskie produkty dokładnie na takim poziomie, aby chronić dochody, co jest przykładem neutralnego podejścia do problemu.
Dym tytoniowy jest drugim co do wielkości czynnikiem ryzyka chorób niezakaźnych, które każdego roku zabijają około 40 milionów ludzi na całym świecie - powiedział A. Fal. Najważniejsze choroby niezakaźne to choroby układu krążenia, nowotwory, choroby układu oddechowego, w tym POChP i cukrzyca. Zmniejszenie szkód w tym zakresie może nie tylko obniżyć śmiertelność, ale także koszty opieki zdrowotnej. Bardzo ważnym aspektem jest utrata pracy z powodu chorób związanych z paleniem tytoniu. Globalne analizy ekonomiczne pokazują, że ponad 13 milionów lat jest straconych z powodu niepełnosprawności związanej z paleniem. Dwa miliony pracowników umiera co roku z powodu palenia, co powoduje ogromne straty dla przemysłu. Prawie 2% światowego PKB jest tracone z powodu chorób związanych z paleniem. Gdyby decydenci wiedzieli, że większość kosztów chorób związanych z paleniem to koszty pośrednie, zrozumieliby, że każdy sposób redukcji szkód u palaczy będzie korzystny" - podkreślił prof. Fal. Jeżeli obliczymy potencjalny wpływ redukcji szkód, to 10% lub 20% redukcji szkód już przynosi znaczne oszczędności w kosztach opieki nad osobami cierpiącymi na choroby układu krążenia lub układu oddechowego. Yikai Wang zgodził się ze stwierdzeniem prof. Fala, że mamy do czynienia nie tylko z redukcją szkód zdrowotnych, ale także ekonomicznych, zwłaszcza gdy weźmiemy pod uwagę pośrednie koszty zdrowotne, które są znacznie wyższe niż koszty bezpośrednie (obejmujące leki, hospitalizację itp.).
A. Fal wyjaśnił, że wpływ nowych produktów dostarczających nikotynę na zdrowie pod względem siły rażenia jest już znany - wszystkie nowe produkty wykazują mniejszą siłę rażenia. Ponadto, porównując ilość substancji toksycznych dostarczanych przez jednego papierosa z jakimkolwiek innym produktem o zmniejszonej szkodliwości, można stwierdzić, że są one 100 razy mniej toksyczne. Musimy pamiętać, że aby zaobserwować wpływ zaprzestania palenia (luka prewencyjna jednego pokolenia) na częstość występowania np. raka płuc, potrzeba dwóch dekad.
Profesor Fal zadał następnie pytanie, czy wrażliwość cenowa rynku detalicznego wyrobów tytoniowych ma znaczenie. W Bułgarii, jak powiedział Arkadi Sharkov, rynek tytoniowy jest średnio wrażliwy na cenę, ale rosnące ceny (podatki) papierosów mogą skłonić palaczy do przejścia na lepiej opodatkowane produkty alternatywne.
Prof. Fal powiedział, że globalny koszt ekonomiczny palenia wynosi 1,8% PKB na całym świecie i że kraje o niskich dochodach najbardziej cierpią z powodu palenia, co jest jednym z powodów wprowadzenia redukcji szkód nie tylko w Europie, ale także w tych krajach.
Ponad 60% ceny papierosów w Polsce stanowi akcyza, a podatek ten mógłby być niższy w przypadku produktów o mniejszej szkodliwości, powiedział prof. Fal i zacytował ETHRA: "Osoby zmieniające śmiertelnie niebezpieczne produkty palne na produkty o bardzo niskim ryzyku SNP (bezpieczniejsze produkty nikotynowe) powinny być zachęcane, a nie karane. Konieczne jest, aby w trakcie oceny Dyrektywy o podatku tytoniowym konsultowano się z konsumentami". Wszyscy uczestnicy panelu zgodzili się, że im mniej szkodliwy jest produkt, tym mniejszy powinien być podatek. A. Sharkov zauważył, że niższe opodatkowanie wyrobów o niższym ryzyku powinno zachęcić ludzi do przejścia na nie zamiast palenia. E. Bracco wspomniał, że takie podejście jest stosowane na wielu innych rynkach, takich jak alkohol czy certyfikaty węglowe. Dr Wang dodał, że jednocześnie należy podnieść podatki na produkty bardziej szkodliwe, aby utrzymać dochody.
Prof. Fal stwierdził, że podatki nie są jedynym czynnikiem napędzającym konsumpcję, a A. Sharkov zwrócił uwagę, że nowe produkty potrzebują innych zachęt niż podatki, np. regulacji prawnych oraz wsparcia ze strony Ministerstwa Gospodarki i Ministerstwa Zdrowia. Dodał, że równolegle do opodatkowania bardzo potrzebna jest edukacja. "Podatki mogą być wykorzystywane jako narzędzie fiskalne w polityce zdrowotnej. Techniki redukcji szkód mogą i powinny być opodatkowane najlepiej po tym, jak udowodni się ich bezpieczeństwo i skuteczność" - podsumował prof.
A. Sharkov przytoczył kilka badań dotyczących innowacyjnych strategii podatkowych, jedno z nich pochodzi z Niemiec: "Aby zastąpić produkty palne i nowe, potrzebny jest znaczny klin podatkowy pomiędzy nimi. Dobrze zaprojektowany podatek od produktów niepalnych powinien mieć niskie stawki, aby zachęcić do przejścia z produktów palnych na alternatywne i zapobiec nawrotowi nałogu." Ekspert wyjaśnił, co się dzieje, kiedy podniesie się podatek zbyt wysoko (tzw. krzywa Laffera). W przypadku papierosów, jeżeli podatki są zbyt wysokie, ludzie będą kupować kontrabandę w sklepach wolnocłowych, w innym kraju. Pan Sharkov przedstawił wyniki badań pokazujące, co możemy osiągnąć przy przejściu z produktów palnych na niepalne, zakładając 3 różne scenariusze: 1%, 15% lub 50% palaczy zmieniających swoje nawyki i jak to prawdopodobnie wpłynie na redukcję DALY o lata choroby. W przypadku zmiany nawyków przez 50% palaczy zaoszczędzono by około 107 000 DALY (redukcja o 42%).
Prof. E. Bracco mówił o harmonizacji podatków. "Podatki od grzechu są stosowane od dawna, aby zniechęcić do konsumpcji towarów szkodliwych/niemoralnych. Podkreślił, że optymalna stawka podatkowa powinna być związana z elastycznością produkcji i konsumpcji. Dlatego polityka powinna być ustalana nie tylko po to, żeby zwiększyć dochody, ale również (lub nawet głównie) po to, żeby wpłynąć na zachowanie. Wniosek jest taki, że kiedy mamy do czynienia ze szkodliwym produktem, dobrze zaprojektowany podatek może pomóc, a polityka podatkowa często różnicuje szkodliwe produkty z różnych powodów. Dyrektywa o podatku energetycznym jest jednym ze zróżnicowanych podejść (opodatkowanie w zależności od poziomu emisji). Odnosząc się do Hagedorna i Wanga (2021), profesor Bracco powiedział, że jeśli istnieje substytucyjność pomiędzy różnymi szkodliwymi produktami, polityka podatkowa powinna ją uwzględniać (również jako zachętę do innowacji). Niepalące się wyroby nikotynowe i tytoniowe (NNTP) są znacznie mniej szkodliwe niż tradycyjne wyroby tytoniowe. Istnieją mocne dowody na to, że są one ekonomicznymi substytutami (mają silną ujemną elastyczność cenową).
Prelegent opisał, jak obecnie wyglądają podatki w UE oraz że Dyrektywa w sprawie opodatkowania wyrobów tytoniowych ma zostać zaktualizowana w najbliższej przyszłości. Ważne jest, aby mieć świadomość, że polityka podatkowa może mieć niezamierzone lub nieprzewidziane konsekwencje - dodał - np. we Francji, gdzie bardzo wysokie opodatkowanie papierosów produkowanych w fabryce (FMC) spowodowało duży przemyt, podróbki i zakupy transgraniczne; co więcej, nie doprowadziło do zmniejszenia częstości palenia wśród osób słabo wykształconych i biedniejszych. Z drugiej strony, duży wzrost opodatkowania FMC w Nowej Zelandii doprowadził do zmniejszenia rozpowszechnienia palenia (w mniejszym stopniu w grupach mniejszościowych), a dodatkowo od 2018 roku wdrażane jest tam podejście polegające na redukcji szkód, co doprowadziło do znacznego zmniejszenia rozpowszechnienia palenia również wśród mniejszości. Dr Bracco, kończąc swoje wystąpienie, przedstawił przewidywane rozpowszechnienie palenia w trzech różnych scenariuszach opodatkowania w UE27, pokazując, że pełne zrównanie oznaczałoby duży względny wzrost podatków od NNTP w porównaniu z FMC, co popchnęłoby konsumentów (z powrotem) w kierunku bardziej szkodliwych produktów, co przyniosłoby gorsze wyniki w zakresie rozpowszechnienia palenia.
Dr Wang przedstawił model ekonomiczny pozwalający ocenić wpływ różnych reform podatkowych na zdrowie i dochody oraz opracować optymalną reformę podatkową, która pozwoli osiągnąć zarówno cele zdrowotne, jak i dochody. Optymalna reforma podatkowa wspierałaby minimalizację szkód wyrządzonych przez tytoń, a więc redukcję liczby papierosów poprzez zastąpienie ich nowymi produktami w jak największym stopniu, poprzez zerowy podatek od nowych produktów i podwyższenie podatku od FMC i Fine-Cut (przy elastyczności cenowej FMC i FC niższej niż 1). W takim podejściu obserwowalibyśmy szybko malejące ilości FMC, stabilne ilości FC i rosnące ilości NP, czyli to, czego chcemy. W takim scenariuszu całkowite wpływy podatkowe pozostałyby stabilne.
Na zakończenie prof. Fal powiedział, że opodatkowanie jest makroekonomicznym narzędziem napędzającym wszystkie innowacje, ale patrząc na rynek tytoniowy, musimy przeprowadzić nową reformę opodatkowania, która powinna w większym stopniu umożliwiać wprowadzanie nowych produktów. Opodatkowanie nie jest jedynym narzędziem, jest tylko jednym z nich i jeśli zapomnimy o świadomości, edukacji i pracy społecznej, nie osiągniemy celu.
(materiał zaczerpnięty ze strony internetowej organizatora: https://www.nosmokesummit.org/2022/10/06/the-value-of-health-economics-perspectives-to-assess-thr/ (tłum. własne)
